Goede praktijkvoorbeelden: geen blauwdrukken, maar inspiratiebronnen Betrokkenen die we spraken konden vaak goede praktijkvoorbeelden noemen, zoals de inzet van ervaringsdeskundigen, mensgerichte bejegening (mensen niet slechts benaderen als verward of problematisch), wijkgericht werken, niet-acute meldpunten en passende triage. Niettemin plaatsten zij ook meteen enkele kanttekeningen. Wat eerst wel werkte in een regio, werkte naderhand minder goed. Een psycholance (een specifieke ambulance met een sociaalpsychiatrische verpleegkundige aan boord) werd bijvoorbeeld eerst als een goed praktijkvoorbeeld gezien, maar bleek gaandeweg niet rendabel. Het bijscholen van ambulanceverpleegkundigen van Medium Care Ambulances bleek vervolgens een goed(koper) alternatief. Bovendien is de problematiek niet overal hetzelfde, ook niet binnen regio’s, zoals een professional uit de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid aangaf: “Je kan echt niet een plan bedenken voor Gelderland-Zuid en zeggen van dit gaan we zo doen, en overal implementeren. Gaat echt niet werken, echt niet! Je merkt wel duidelijk een verschil tussen Rijk van Nijmegen en Rivierenland, daar is al een enorm verschil. En binnen Rivierenland heb je ook kleinere gemeentes die ook verschillen, Culemborg bijvoorbeeld (…) dat is heel lokaal, heel veel jongeren. West-Betuwe is weer een enorm grote oppervlakte, maar met kleine kernen, dat vergt weer een andere aanpak. Dus je moet je echt aanpassen aan de lokale infrastructuur.” (2) Daarnaast hebben betrokkenen verschillende opvattingen over wat nu eigenlijk het probleem is. Wijst verward gedrag op een capaciteitsprobleem bij de politie? Op tekorten in de psychosociale zorg? Op een gebrek aan sociale vangnetten en maatschappelijke opvang? Of op nieuwe kwetsbaarheden in een steeds complexer wordende samenleving? Diverse definities van wat het probleem is leiden ook tot andersoortige programma’s. Daarbij zorgden de verhoudingen tussen de betrokken spelers – van politie tot GGZ en van de GGD tot sociale wijkteams – er deels voor dat in de ene regio de ene probleemdefinitie prominenter was dan de andere. Het gevolg was dat er verschillend werd gedacht over wat nu goede praktijkvoorbeelden waren. Bovengenoemde kanttekeningen laten zien dat goede praktijkvoorbeelden niet zomaar zijn over te nemen in andere regio’s. Het zijn inspiratiebronnen, geen blauwdrukken. Een ‘wicked problem’ Maatschappelijke problemen als verward gedrag worden ook wel aangeduid als wicked problems. (3) Een van de kenmerken van wicked problems is dat ze niet met een routineuze standaardaanpak kunnen worden afgedaan. Er is juist voortdurend discussie over wat nu eigenlijk het probleem is, wat geschikte oplossingen zijn, en wie hiervoor verantwoordelijk is. In het geval van verward gedrag zijn dat de politie, verslavingszorg, gehandicaptenzorg, GGZ (eventueel de verplichte GGZ), aanbieder van beschermd wonen, gemeente (in de vorm van maatschappelijke ondersteuning en schuldhulpverlening), Zorg- en Veiligheidshuizen, woningbouwcorporaties en/of nog veel meer instanties. Maar wie daarin het voortouw moet nemen en welke actoren wel of niet betrokken moeten zijn, hangt sterk samen met gehanteerde probleemdefinities. Een wicked problem wringt met bestaande probleemcategorisaties in het beleid, op grond waarvan organisaties meestal ook zijn ingedeeld (bijvoorbeeld tussen het sociaal, veiligheids- en zorgdomein). Mede daardoor is het speelveld bij dergelijke problemen complex. Er zijn spelers uit verschillende domeinen en van diverse niveaus bij betrokken. De betrokkenheid van veel spelers kan ertoe leiden dat de mensen om wie het gaat klem komen te zitten, zoals onderstaande citaten tekenend naar voren brengen: “Ik weet, ik ben complex. Maar waarom wil niemand mij dan meer helpen? Geen een instelling brandt de vingers aan mijn problematiek. Moet ik dan maar blijven overleven? Ik wil ook zo graag nog een leuk leven. Ik kan het niet, zonder goede hulp! Zie je dat dan niet?” (4) “Hoe ik ernaar kijk is dat heel hulpverleningsland, of heel Nederland is eigenlijk ingeregeld in allerlei schotten. Iedereen doet gewoon zijn eigen ding. Dus voor de meeste mensen in Nederland werkt dat systeem maar voor die complexe casuïstiek waarbij domein-overstijgend gekeken zou moeten worden, dan begint het vast te lopen op financiering. […] Het zijn echt gescheiden wegen allemaal. Het systeem van beschikking en indicatie stellen dat bevordert het ook niet echt. Vraag 1 van elke hulpverlener is tegenwoordig: ‘is er al een beschikking?’ Want anders mag ik niks doen van mijn baas, zo ingewikkeld is het tegenwoordig.” (5) Door hun gelaagde karakter en de soms tegenstrijdige onderliggende aannames leiden maatregelen bij dit soort taaie problemen al snel tot nieuwe knelpunten. Dat gold ook voor het Actieprogramma van ZonMw. De wildgroei aan initiatieven zorgde bijvoorbeeld voor toenemende fragmentatie, zoals een professional uit de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid verzuchtte: “Iets nieuws… Liever niet. We hebben al zoveel. Het is al een oerwoud. Die hulpverlening is al zo opgesplitst dat je bijna hogere wiskunde moet hebben om te weten waar de problematiek past, bij het regieteam of bemoeizorg. Je wordt er helemaal gek van, laat staan hoe cliënten dat ervaren. Zij snappen er al helemaal geen bal van.” (6) Betrokkenen in de regio waren niet allemaal even goed op de hoogte van alle initiatieven, die door de projectmatige financiering ook al snel weer ten einde kwamen. Daarnaast ontstonden er veel initiatieven die overlapten met bestaande structuren. Zo hadden verschillende organisaties op wijkniveau hun eigen teams opgezet, terwijl ze allemaal min of meer dezelfde doelen en werkwijzen hadden. Ook de initiatieven om verward gedrag aan te pakken vielen samen met initiatieven van programma’s rondom aanverwante beleidsthema’s, zoals kwetsbare gezinnen, mensen met meervoudige problematiek en cliënten in de GGZ. Hoewel betrokkenen erkenden dat initiatieven op het gebied van verward gedrag allerlei spelers op zinvolle wijze bij elkaar had gebracht, gaven zij eveneens aan dat de bestaande complexiteit rondom het probleem door die initiatieven toenam. Het is daarom de vraag of al te grote beleidsfixatie op verward gedrag wel verstandig is.