Een sterke sociale basis vergt doorpakken, óók met wind tegen

Almelo zet in op het zo zelfstandig mogelijk kunnen functioneren en ontwikkelen van inwoners. Daarbij wil de gemeente haar taken in het sociaal domein laten aansluiten op maatschappelijke opgaven en de behoefte van inwoners. Gezamenlijk met diverse betrokkenen in de wijken wordt er geïnvesteerd in het versterken van de sociale basis. De sociale basis dient hierbij als middel om vertrouwen te herwinnen bij inwoners, meer preventief te kunnen werken en de hoge zorgkosten te beperken. Juist ook in tijden van bezuinigingen en de (gevolgen van de) coronapandemie.

Leesduur: 10 minuten

Bas van der Heijden is managing consultant sociaal domein bij adviesbureau BMC. In opdrachten, veelal binnen gemeenten, is hij betrokken als adviseur, projectleider en procesbegeleider.

Marcel Pullen is wijkregisseur in de Almelose wijk Kerkelanden. Hij houdt zich bezig met het onderhoud van de wijk.

Gemeente met ambitie

De gemeente Almelo kent diverse omvangrijke sociaal-maatschappelijke vraagstukken, en als gevolg van de decentralisaties ligt er een belangrijke taak voor de gemeente. Almelo gaat ervoor om de belofte van de transformatie sociaal domein waar te maken. Door te investeren in preventie en zelfredzaamheid van inwoners wordt er een koers ingezet naar ‘sociale stijging’, dit wil zeggen: ervoor zorgen dat mensen en de stad het beste uit zichzelf kunnen halen.  

“De uitdaging voor de komende tijd is om de belofte van transformatie in het sociaal domein waar te maken. Oftewel: om te zorgen voor effectieve preventie, waaronder het versterken van het voorliggend veld, intensiveren van de samenwerking met onze inwoners en partners en hulp op maat voor inwoners die hulp nodig hebben. Waarbij we als ambitie hebben om deze taken met de beschikbaar gestelde Rijksbudgetten te realiseren.”

– Programmacontract Zorg 2020-2023 gemeente Almelo.

Het op orde krijgen van de sociale basis is voor wethouder Eugène van Mierlo een belangrijke prioriteit: “Als inwoners zelfredzaam zijn vergroot dat hun levenskwaliteit. Daarom zetten we daar als gemeente sterk op in. Net zo belangrijk is onze focus op een gezondere manier van leven. Door preventie voorkomen we dat inwoners een beroep doen op zwaardere, meer kostbare zorg. Door mét partners onze krachten te bundelen proberen we gezond gedrag te stimuleren en te vergemakkelijken dat inwoners gezonde keuzes te maken.”

Met het besef dat dit een omslag vraagt in de werkwijze van de gemeente, waarbij wat meer ‘buiten de lijntjes kleuren’ noodzakelijk is. En dat is terug te zien in de organisatie. Er wordt volop gestuurd op aanpakken die inwoners kunnen ondersteunen, via onder andere sociale wijkteams en in een aanpak ‘wijkregie’ via wijkregisseurs en brede wijkopgaven. Via de wijkgerichte aanpak wil de gemeente met inwoners en partners (denk aan woningcorporatie, welzijnsorganisatie, verenigingen, politie, scholen, wijkcentra, eerstelijns zorg, etc.) gezamenlijk optrekken in de realisatie van die wijkopgaven. Vanuit het besef dat veel sociaal-maatschappelijke opgaven niet alleen door de overheid op te lossen zijn. Net als in veel andere gemeenten zijn er financiële moeilijkheden binnen het sociaal domein die dwingen tot bezuinigingen om naar een gezonde financiële situatie te komen. Het versterken van de sociale basis beoogt hier ook een bijdrage aan te leveren.

Waarom investeren in de sociale basis?

In een wijk of buurt waar de sociale basis sterk is, zorgen mensen beter voor zichzelf en de mensen om hen heen. Het is een netwerk met verschillende lagen van inwoners, hun sociale verbanden, en tot professionals [zie kader met piramide]. Er wordt in Almelo ingezet op meer afstemming en samenwerking binnen dit netwerk. Dit moet leiden tot:

  1. Versterking van de basisvoorzieningen, dichtbij mensen, waardoor individuele voorzieningen (geïndiceerde zorg) minder ingezet hoeven worden;
  2. Waardering en versterking van de informele netwerken in wijken en buurten en de koppeling ervan aan de professionele netwerken, inclusief onderling vertrouwen;
  3. Betere aansluiting van de geboden zorg en ondersteuning, vanuit gemeente en professionals, bij de sociale netwerken van mensen.

Hoe dan?

De gemeente Almelo en BMC werken, gezamenlijk met Almelose partners en inwoners, een samenhangende aanpak uit. Deze aanpak helpt om de ambities met betrekking tot de sociale basis (versterken preventie, normalisering) te realiseren. Er is nadrukkelijke aansluiting gezocht met bestaande plannen en uitvoering daarvan, zoals de wijkgerichte koers en het werken aan sociale stijging. Het versterken van de sociale basis in Almelo is in deze een middel, het helpt de betrokkenen om hun bestaande doelen te behalen en taken uit te voeren. Daarmee wordt voorkomen dat het een extra taak op het bord erbij is.

Kenmerk van de aanpak is de bundeling van krachten en gebruik maken van het bestaande. De maatschappelijke opgave en expliciete vraag van inwoners komen centraal te staan. Dit is ook de reden waarom er nu geen kant en klaar plan ligt. Deze wordt gaandeweg samen ontwikkeld. Door het opzoeken van meer samenwerking en verhogen van betrokkenheid wordt draagvlak en gedeeld eigenaarschap gerealiseerd. Vanuit het land zijn er diverse goede voorbeelden en relevante ervaringen om van te leren. Dus de nodige inspiratie, kennis en bewezen praktijken worden vanuit het land naar Almelo gehaald.

De twee pilot wijken

Op basis van beschikbare data (over leefbaarheid, gebruik Wmo, uitkeringen i.r.t. beroepsbevolking, migratieachtergronden) en in overleg met betrokkenen zijn er gericht twee pilotwijken geselecteerd om te beginnen. Hier wordt gestart om te ‘doen en ervaren’, wat werkt wel en wat werkt niet.

Profielschets van de pilotwijken

De Riet / Nieuwland is van oorsprong een arbeiderswijk die stedenbouwkundig als één van de eerste tuindorpen is ontworpen. Meer dan de helft van de woningen zijn huurwoningen die voor het overgrote deel in handen zijn van de woningbouwcorporaties. De bewoners en diverse organisaties in de wijk zijn vrij actief. Dit uit zich door het ontstaan van allerlei activiteiten in groepsverband. De samenwerking en de onderlinge samenhang tussen deze activiteiten én de verschillende buurten en/of sociale netwerken binnen de wijk kan echter verbeterd worden. 27% van de inwoners van de wijk heeft een migratieachtergrond. Opvallend is de stijging in vraag naar jeugdhulp/-zorg in de afgelopen jaren binnen deze wijk en in vergelijking met de andere wijken. Het gemiddeld bruto jaarinkomen ligt op €19.000,-.

De Kerkelanden (onderdeel van de wijk Wierdensehoek), gelegen pal achter het NS-station, is één van de vroege na-oorlogse wederopbouwwijken, grotendeels gebouwd eind jaren ’40 en begin jaren ’50. De wijk heeft veel portiekflats en duplexwoningen, voornamelijk sociale huur. In gedeelten staan ook koopwoningen, merendeels in een lagere prijsklasse. Zo’n twintig jaar geleden is de wijk grootscheeps gerenoveerd, daarbij werd een deel van de flats, net als een aantal duplexwoningen gesloopt en/of samengevoegd tot ruimere eengezinswoningen. Professionals in de wijk wijzen erop dat er relatief veel onderlinge solidariteit is onder een deel van de wijkbewoners, zoals onder de omvangrijke Turkse gemeenschap. In totaal heeft bijna driekwart van de inwoners in de Kerkelanden een migratieachtergrond. In de wijk zijn er meerdere woningen die worden onderverhuurd aan arbeiders uit de MOE-landen. De doorloop van nieuwe huurders in dergelijke woningen is groot, velen verblijven er slechts enkele weken of maanden. Dit draagt niet bij aan de sociale cohesie in de straten en buurten. Onder de inwoners lijkt er een gebrek aan vertrouwen richting instanties (politie, gemeente, woningstichting, school) en is een deel van de gemeenschap naar buiten toe gesloten. Het gemiddelde bruto jaarinkomen komt uit op zo’n €13.000,-.

“Het vergroten van wederzijds vertrouwen, is een belangrijke eerste opgave in de wijken. Vanuit vertrouwen kan worden gewerkt aan het creëren van betrokkenheid bij de leefomgeving en het vergroten van gelijkwaardige kansen, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt.”

– Wijkregisseur Marcel Pullen, gemeente Almelo.

Beoogde resultaten in de pilotwijken

De kern van de oplossing ligt in het blootleggen en benutten van de potentiële uitvoeringskracht die in de wijken reeds aanwezig en beschikbaar is. De wijken kennen actieve inwoners en veel verschillende organisaties van inwoners en professionals, met elk een eigen taak en kwaliteit. Er staan verschillende gebouwen met verschillende functies en ook zijn er diverse locaties in de openbare ruimte om te benutten. Precieze oplossingen, in plannen en activiteiten, zijn nog nader in te vullen aangezien dit niet vooraf en van buitenaf bedacht moet worden. Wel worden er al enkele kansrijke aanknopingspunten gezien om mee aan de slag te gaan. Denk aan een groep van Turkse vrouwen die met elkaar in hun buurt aan de slag willen om op een braakliggend stuk grond moestuinen te maken, vrijwilligers die koken voor omwonenden die gezamenlijk kunnen eten, of initiatieven om centrale plekken in de wijk te renoveren tot openbare ontmoetingsplekken.

Als gevolg van dit alles wordt het sociaal kapitaal van de wijk vergroot, letten mensen op elkaar en kunnen inwoners met een verhoogd risico op problemen op tijd en laagdrempelig worden ondersteund. Dit zorgt voor een verbeterde kwaliteit van leven en uiteindelijk voor een verminderd beroep op geïndiceerde zorg. Een belangrijk onderdeel van de aanpak versterken sociale basis is de monitoring op resultaten en lange termijn effecten.

Op het moment van schrijven staan wij aan het begin van het versterken van de sociale basis. We geven graag later een vervolg op deze stand van zaken met de eerste resultaten.