Werken aan een gezonde leefstijl in Gouda
Door: Brenda Brandsma en Leon Janssen Lok
Een van de gemeenten die al flinke stappen heeft gezet als het gaat om GALA, Brede SPUK en Sportakkoord is Gouda. De Zuid-Hollandse gemeente met zo’n 75.000 inwoners heeft een gezonde leefstijl hoog op de agenda staan en dat is te zien aan de voortgang die het afgelopen jaar is geboekt. Brenda Brandsma, programmamanager Gezond en Actief Leven en Leon Janssen Lok, senior beleidsadviseur sport, vertellen over het proces dat Gouda doorloopt.
'Het was eind 2019 en de gemeente Gouda was op zoek naar een beleidsadviseur Gezondheid en Preventie,’ begint Brenda Brandsma. ‘Er was geen voorganger, maar er waren wel volop ambities. Ik zag de vacature en wist: hier moet ik zijn! Begin 2020 volgde de coronacrisis dus aan werk was geen gebrek.’ De urgentie voor een gezondheids- en preventiebeleid groeide mede door deze crisis, ook in Gouda. In het voorjaar van 2022 startte een nieuwe wethouder op de portefeuille Publieke Gezondheid: Anna van Popering - Kalkman. Zij zette de lijn van de vorige wethouder voort. ‘Om een gezonde generatie in 2040 te realiseren en de kwaliteit, toegankelijkheid en de kosten in de zorg te kunnen borgen wordt het belang van gezondheid en preventie steeds groter in Nederland en dus ook in Gouda.’
Meer focus aanbrengen
‘In Gouda hadden en hebben we net als in veel andere gemeenten in Nederland een Preventieakkoord en een Sportakkoord,’ vertelt Leon Janssen Lok. ‘We zagen dat deze veel raakvlakken met elkaar hebben en startten al in 2022 om de beide akkoorden samen te voegen tot één akkoord. Omdat steeds duidelijker werd dat ook cultuur ingezet kan worden om gezondheidswinst te bereiken, betrokken we ook dit beleidsveld bij het proces richting een gezamenlijk ‘Leefstijlakkoord’. We maakten gebruik van 'het advies op maat'-traject van het RIVM en samen met onze collega beleidsadviseurs van cultuur, onze uitvoeringspartner SPORT•GOUDA en de GGD zijn we aan de slag gegaan. We kwamen al snel tot de conclusie dat het goed was om meer focus aan te brengen. In de akkoorden kwamen veel thema’s naar voren. Dat was enerzijds logisch en mooi, maar anderzijds leidde dat ertoe dat we niet overal voldoende op konden inzetten, gezien de beschikbare capaciteit en de beschikbare middelen. Prioritering was belangrijk en zo kwamen we tot de conclusie (op basis van data en na toetsing bij partners) dat we ons vooral wilden richten op kansengelijkheid, bewegen & leefstijl en mentale gezondheid, met daarbij speciale aandacht voor de doelgroepen ouderen en jongeren.’
IZA en GALA
En toen was er ineens het IZA/GALA/BREDE SPUK/WOZO. Brandsma: ‘Een hele mond vol met afkortingen. We werden ingehaald door de landelijke ontwikkelingen. Er zou meer geld komen voor gezondheid en preventie en er moest een Plan van Aanpak komen. Er was veel onduidelijkheid, maar langzaam kregen we steeds meer details. In Gouda hebben wij onmiddellijk geschakeld aangezien het duidelijk werd dat de zeer strakke deadlines niet werden aangepast. Ik werd programmamanager en de aanvraag voor de financiële middelen moest ingediend worden bij DUS-I. Dat was de eerste belangrijkste actie en gelukkig was dat een niet al te ingewikkelde klus. Alle gemeenten hebben dit gedaan en 98% heeft alle onderdelen ook aangevraagd. Mooi natuurlijk dat er meer geld beschikbaar is voor gezondheid en preventie. Helaas bleek dat belangrijke onderwerpen zoals mentale gezondheid en de aanpak overgewicht en obesitas geen structurele financiën hebben na 2025. Mentale gezondheid en leefstijl (met name bewegen) zijn onderwerpen die in Gouda juist prioriteit hebben. Hopelijk komen deze middelen alsnog, want ze zijn hard nodig om structureel iets te veranderen.’
'Het integraal samenwerken heeft een prominente plek gekregen.'
Leefstijlakkoord
Een van de voorwaarden om het budget te ontvangen is dat er ook een Plan van Aanpak met verplichte onderdelen moest komen. Bovendien moest er een coördinator sport en preventie worden aangesteld en er was de verplichting om het herijkt Sportakkoord voor eind juni in te dienen. ‘Ik (Leon) werd deze coördinator en heb het herijken van het Sportakkoord op mij genomen. De sessies met het RIVM vormden hiervoor de basis en hierdoor hadden we al een richting bepaald. Het werd een leefstijlakkoord waar sport, gezondheid en cultuur samenkomen. Het integraal samenwerken, wat ook veel benoemd wordt in het GALA, heeft hierbij een prominente plek gekregen. In een sessie in een lokaal cuItuurgebouw werd samen met vertegenwoordigers van verschillende lokale organisaties (zoals SPORT•GOUDA, GGD, Goudse Sportraad en schouwburg) gewerkt aan ambities. We deden dat met een externe begeleider en dat beviel heel goed. Het is fijn als iemand van buiten partijen op scherp kan zetten en vragen stelt die we zelf niet zo snel zouden stellen. Het leidde tot het formuleren van drie pijlers: het fundament op orde, verbinding & meerwaarde en kansengelijkheid & talentontwikkeling, die weer werden uitgewerkt in twaalf speerpunten. Het uiteindelijke Leefstijlakkoord werd uiteraard getoetst bij de deelnemers aan de sessie, maar ook bij de Lokale Adviseur Sport. Begin juli kregen we van Vereniging Sport en Gemeenten bericht dat het akkoord aan alle voorwaarden voldeed. Na de zomer zijn we aan de slag gegaan met het verder uitwerken, samen met partners vanuit de gezondheids-, welzijns-, sport- en culturele sector. Zo zijn we een kernteam aan het samenstellen dat ervoor moet zorgen dat het Leefstijlakkoord officieel gelanceerd wordt en dat het ook een levende ambitie moet blijven binnen Gouda.’
Het Plan van Aanpak Gezond en Actief Leven
Brandsma: ‘Terug naar het Plan van Aanpak, want ook daar hadden we onze handen vol aan. In de hoogste versnelling hebben we gezorgd voor een bestuurlijk en ambtelijk trekker. Ik adviseer echt om dat goed te borgen. Het Plan van Aanpak raakt in ons geval de portefeuilles van alle wethouders en de burgemeester. Stap één was dan ook om intern (op diverse niveaus) én extern te zorgen dat iedereen qua informatie op het gelijke niveau komt. Ik heb overal presentaties gegeven, de tekst hiervoor kan ik inmiddels dromen. Aangezien er veel werk lag hebben wij vrij direct adviesbureau JSO ingeschakeld om ons te ondersteunen bij het gehele proces. Het door de VNG beschikbaar gestelde ondersteuningsbudget konden we hier mooi voor inzetten. Met JSO had ik eerder goede ervaringen opgedaan bij het maken van het Preventieakkoord. Samen zijn wij aan de slag gegaan. We hebben onderzocht wat we al doen, want ja, er is budget beschikbaar, maar daar doen we ook al heel veel goede dingen van in Gouda. Daarnaast hebben we de diverse akkoorden (Bestuursakkoord, Preventieakkoord, Sportakkoord) en nota’s (Nota Sociaal Domein, Sportnota, Cultuurnota) geanalyseerd, want we hoefden natuurlijk niet helemaal opnieuw te beginnen.’
'De wens om partners te betrekken past bij Gouda.'
Werksessie
Brandsma: ‘We hebben een programmateam gevormd bestaande uit beleidsadviseurs van diverse terreinen zoals sport, gezondheid, cultuur, sociale basis en jeugd. Daarnaast hebben wij ervoor gekozen om ook al vroeg de GGD, SPORT•GOUDA en het Sociaal Team Gouda hieraan toe te voegen. Zij zijn van grote meerwaarde en hun kennis is heel waardevol. Met een eerste beeld zijn we de werksessie met het programmateam ingegaan. Voorafgaand aan de werksessie zijn belangrijke stakeholders zoals de Goudse Adviesraad, de huisartsenkoepel en de welzijnsorganisatie gepeild wat zij wilden meegeven aan ons. In een grote sessie in de raadszaal werd dat onder begeleiding van JSO een interessante bijeenkomst waar we positieve reacties op kregen. De wens om partners te betrekken past bij Gouda. De partners in de stad zijn heel gemotiveerd om mee te denken en om actie te ondernemen. Gezien de strakke deadlines hebben we een selectie gemaakt om de eerste slag te maken en in de tweede werksessie hebben we dit getoetst bij hen. Dit werkte goed, ze konden input leveren en wij konden met snelheid door. Het Plan van Aanpak is een plan van ons allen geworden, niet van de gemeente, maar van de stad.’
Integraler beleid
Janssen Lok: ‘Met alle input zijn we het Plan van Aanpak gaan vullen. Overkoepelend is ons doel: Samen gezond, fit en veerkrachtig. We ondersteunen en volgen de visie van Positieve Gezondheid die een brede kijk heeft op gezondheid. Dit hangt als een paraplu boven het hele plan. De rode draad is het verkleinen van gezondheidsverschillen. We vinden het onacceptabel dat er zulke grote verschillen zijn en het dus uitmaakt waar je wieg staat. Dit raakt niet alleen het sociaal domein, maar ook het fysiek domein en het veiligheidsdomein. Samenwerking is essentieel. Er kwam een checklist voor het Plan van Aanpak, maar die kwam pas toen wij al grotendeels het plan hadden gevuld. Achteraf was het wellicht eenvoudiger geweest om gewoon de checklist te volgen. Aan de andere kant hebben wij nu veel informatie die voor de vervolgstap relevant is. Een belangrijke tussenstap is ook geweest om het college van B en W te betrekken. Dat hebben we onder andere gedaan met een ‘informeel college’, waarbij de wethouders en burgemeester konden aangeven wat ze van de conceptversie van dat moment vonden. Dat was een waardevolle sessie, want de inhoud werd scherper, maar ook het draagvlak werd zo meteen flink vergroot.’
'Het coördineren van een gedetailleerd Plan van Aanpak en het herijken van het Sportakkoord vereisen aanzienlijke inspanningen.'
Vervolg in het najaar
Brandsma: ‘We hebben ervoor gekozen om het Plan van Aanpak op hoofdlijnen in te dienen en dit al te doen voor de zomer. Dit heeft ons tijd gegeven om samen met de partners de details in te vullen. We hebben een positief advies ontvangen van de VNG en eind september delen we het met de gemeenteraad. Daarna is het in te zien via de website van het RIVM. Het Plan van Aanpak bevat de strategische doelen. Dit vraagt nog een stap naar SMART-doelen, activiteiten en een uitvoeringsagenda. In het najaar gaan we hiermee aan de slag. De eerste sessie staat al gepland. Daarnaast gaan we de programmastructuur meer vorm geven. Bovendien hebben we ook een belangrijke financiële puzzel te leggen. Het feit dat er nu vijftien regelingen zijn die samen één SPUK-regeling vormen, geeft veel mogelijkheden, maar ook uitdagingen. Een voorbeeld daarvan is de manier waarop we de inzet van buurtsportcoaches in Gouda hebben georganiseerd en gefinancierd. Die zijn zich in de loop van de jaren ook steeds meer gaan inzetten om doelen binnen het sociaal domein te realiseren. Daar komen nu dus alternatieve financieringsbronnen voor in beeld, maar de bomen groeien niet tot in de hemel en die nieuwe budgetten zijn ook zeker niet allemaal extra ten opzichte van wat we al deden en kregen.’
Janssen Lok: ’Bovendien is de maximale vergoeding voor de buurtsportcoaches vanuit het Rijk losgelaten (dat was sinds 2009 een vast bedrag) en moeten we dus nog meer dan voorheen met reële salarissen rekenen. We moeten echt keuzes maken, maar goed, daar is natuurlijk niks mis mee.’
Ambitieuze doelen
In het streven naar een gezonder en actiever leven in Gouda zijn er belangrijke stappen gezet, en dit artikel heeft een inkijkje gegeven in de reis die de gemeente tot nu toe heeft gemaakt. De groeiende urgentie, mede aangewakkerd door de coronacrisis, heeft de gemeente Gouda gedreven om ambitieuze doelen te stellen op het gebied van gezondheid en preventie. Het Plan van Aanpak en het Leefstijlakkoord die tot stand zijn gekomen in samenwerking met andere domeinen zijn positieve ontwikkelingen die laten zien dat Gouda streeft naar een integrale benadering van gezondheid. Brandsma: ‘Natuurlijk zijn er uitdagingen en obstakels geweest, zoals de complexiteit van landelijke ontwikkelingen en onzekerheden over toekomstige financiering voor cruciale gezondheidsthema's. Het coördineren van een gedetailleerd Plan van Aanpak en het herijken van het Sportakkoord vereisen aanzienlijke inspanningen, maar deze worden met vastberadenheid en externe ondersteuning aangepakt. Als Gouda voortbouwt op de prioriteiten, datagestuurde benaderingen en samenwerking tussen verschillende sectoren, kan de gemeenschap echt profiteren van gezondere leefstijlen en preventieve maatregelen. Het blijft belangrijk om deze inspanningen te blijven ondersteunen en te streven naar positieve en blijvende veranderingen in de gezondheid van de inwoners van Gouda. Samen maken we het verschil!’
Brenda Brandsma
Brenda Brandsma is programmamanager Gezond en Actief Leven bij de gemeente Gouda. Daarvoor was zij sinds eind 2019 bij de gemeente Gouda senior beleidsadviseur Gezondheid en Preventie. Eerder werkte zij onder andere als beleidsadviseur bij de gemeente Lansingerland en Alphen aan den Rijn. Zij heeft een passie voor gezondheid en is gedreven om stappen te zetten in de ambitie ‘een gezonde generatie in 2040’ voor de Goudse inwoner.
Leon Janssen Lok
Leon Janssen Lok is senior beleidsadviseur sport bij de gemeente Gouda. Hij werkte eerder voor verschillende sportbonden en maakte daarna de overstap naar de lokale overheid. Sinds 2018 werkt hij in Gouda. Hij houdt zich enerzijds bezig met de vastgoed- en accommodatiekant van sport en bewegen, anderzijds met de sociaal-maatschappelijke waarde ervan. Het Sportakkoord, Leefstijlakkoord en de Brede Regeling Combinatiefuncties zijn zaken waar hij nauw bij betrokken is.