Van zorg naar preventie en gezondheid in Tilburg
Door: Susan Place
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) sluit naadloos aan bij de investeringen die de gemeente Tilburg al doet om de sociale veerkracht van Tilburgers te versterken. Het draagt bij aan een stevige sociale basis in wijken en bij de beweging van normaliseren en vermaatschappelijking.
Het GALA is in lijn met de kadernota Versterken sociaal en veerkrachtig Tilburg 2020-2023 en onderliggende beleidsnota’s waaronder de nota Positieve gezondheid. Wethouder Marcelle Hendrickx van Gezondheid, Zorg & Ondersteuning, Kunst & Cultuur: ‘We zien het GALA als een mogelijkheid om de veerkracht van mensen en wijken te versterken en te voorkomen dat mensen intensieve zorg nodig hebben. Tegelijkertijd willen we passende ondersteuning kunnen bieden aan Tilburgers die dat nodig hebben. Nu en in de toekomst. Dit doen wij niet alleen en dat kunnen we ook niet alleen. Niet voor niets werken we daarin samen met andere organisaties in het medisch, welzijns- en sociale domein en altijd vanuit het perspectief van onze inwoners. Ook daarom werken we waar dit kan, bijvoorbeeld voor de vijf ketenaanpakken, samen met de regio.’
De gemeente Tilburg benut de middelen vanuit de specifieke uitkering (SPUK) van het GALA om de al ingezette beweging van zorg naar preventie en gezondheid nog steviger neer te zetten. We sluiten hierin aan bij het gewone leven van mensen waarin sporten, bewegen, elkaar ontmoeten en steunen zo belangrijk is. Als gemeente willen we gezond leven makkelijker maken en gezondheidsverschillen verkleinen, in een fysieke omgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten en waarin inwoners bestaanszekerheid en veerkracht ervaren en kansen hebben zich te ontwikkelen.
Uitgangspunt is dan ook health in all policies, we maken gezondheid onderdeel van al het beleid. Een ander uitgangspunt is die van positieve gezondheid waarbij het accent ligt op mensen zelf, hun veerkracht en wat hun leven betekenisvol maakt (en niet zozeer de focus op ziekte en zorg). Deze brede benadering van gezondheid draagt bij aan het vermogen van mensen om met fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan én zoveel mogelijk de eigen regie te voeren.
Wethouder Hendrickx: ‘Niet het akkoord zelf maar onze ambitie op het vlak van gezond en actief leven staat centraal. We zetten dat wat we moeten dóen om de beweging van zorg naar preventie en gezondheid te maken voorop.’
Vier ambities staan centraal, niet de akkoorden
De gemeente Tilburg stelt vier ambities centraal bij het gezondheids- en preventiebeleid:
- Kansrijke Start
- Weerbaar en mentaal welbevinden
- Gezond en gelukkig oud, en
- Goed voorbeeld doet volgen / Ruimte krijgt betekenis door gebruik.
Er is overeenstemming tussen de ambities die de gemeente voorop stelt en de thema’s in het regiobeeld van het Integraal Zorgakkoord (IZA) Midden-Brabant en de nota publieke gezondheid van dezelfde regio. Ook met de lokale invulling van het GALA dragen we bij aan deze ambities als gezondheidsdoelen, in meer of mindere mate en soortgelijke termen, en maken we hiervoor middelen vrij.
Wethouder Hendrickx: ‘In Tilburg focussen we ons op (uitvoering van) de opgaven. We bundelen de middelen om tot een samenhangende en integrale inzet te komen op de vier grote gezondheidsambities voor onze inwoners.’
Integraal werken aan plan van aanpak
Het plan van aanpak GALA is integraal ontwikkeld door een werkgroep GALA waarin Tilburgse beleidsmedewerkers op het gebied van Sport en bewegen, Cultuur, Gezondheid en preventie, en Sociale basis samenwerken. Wethouder Hendrickx: ‘We willen deze samenwerking voortzetten en, bewuster dan we al deden, verbindingen blijven leggen en de gezamenlijke opgaves centraal zetten.’
De werkgroep heeft ook direct en indirect verschillende partners betrokken. Het bestaande beleid, lopende activiteiten en plannen zijn samen met bewoners en partners tot stand gekomen. De gemeente werkt actief samen met partners vanuit het sociaal, medisch, en welzijnsdomein. Het Tilburgs Sportakkoord bijvoorbeeld, is, in lijn met het Nationaal Sportakkoord, een akkoord tussen diverse partners in de stad, waaronder de gemeente Tilburg. De gemeente heeft hier bewust niet de lead in gehad. Voor de ontwikkeling van nieuw beleid op het gebied van Valpreventie worden op dit moment veel partners betrokken uit het medisch en sociaal domein.
Extra inzet om gezondheidsverschillen te voorkomen
Binnen de gemeente Tilburg bestaan grote gezondheidsverschillen. Een deel van deze gezondheidsverschillen is terug te voeren op verschillen in sociaaleconomische status. Zowel een laag inkomen als een (niet-)westerse migratieachtergrond hangen samen met een minder goede (psychische) gezondheid. In Tilburg wonen relatief veel mensen met een laag inkomen, een lagere opleiding en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Dit geldt met name voor de wijken Noord, West en Groenwoud. Daarnaast blijkt uit de cijfers dat Tilburgse kinderen en ouderen onvoldoende bewegen en vaker overgewicht hebben. Wethouder Hendrickx: ‘Het gevoel hebben dat je er mag zijn, gezond, zonder zorgen en met gelijke kansen op ontwikkeling: daar heeft iedereen recht op. Helaas geldt dat niet voor iedereen en vraagt dit om investeringen in de bestaanszekerheid, het welzijn van onze inwoners en de leefbaarheid en veiligheid in onze stad. Zodat, zeker in de wijken waar dat zo hard nodig is, mensen weer zin hebben om naar buiten te gaan en te bewegen, jong en oud. Vanuit de GALA-middelen hebben we bijvoorbeeld de inzet van de brede regeling combinatiefuncties versterkt zodat de beweeg- en cultuurcoaches nog vaker kunnen werken in Noord, West en Groenewoud.’
'Een belangrijke ambitie is om bewegen als middel voor andere maatschappelijke doelen in te zetten.'
Kansrijke Start
In Tilburg richten we ons expliciet op kansengelijkheid en kwetsbare doelgroepen in de gemeente die aanvullend aandacht of ondersteuning nodig hebben. Daarbij is er veel ruimte voor innovatie. Belangrijke interventies die dit illustreren zijn Kansrijke Start en Nu Niet Zwanger. Al sinds 2018 bestaat er een Tilburgse coalitie tussen gemeente Tilburg, het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis, GGD Hart voor Brabant, Jeugdhulp, kinderopvang en welzijnswerk. Doel is om zo vroeg mogelijk kwetsbare (toekomstige) ouders te signaleren en de juiste hulp en ondersteuning te bieden voor, tijdens en na de zwangerschap. Wethouder Hendrickx: ‘Binnen Kansrijke Start zetten we in op uitbreiding en versteviging van de verschillende interventies die bijdragen aan een goede eerste 1.000 dagen van ieder kind in Tilburg. We zetten daarbij in op ouderschapsversterking, ondersteuning van jonge (kwetsbare) gezinnen en de kansrijke ontwikkeling van alle kinderen van -10 maanden tot 6 jaar oud. Wij gaan uit van het vertrouwen dat elke ouder een goede ouder wil zijn, en dat samenwerking van professionals in het medisch en sociaal domein een belangrijke voorwaarde voor succes is.’
Sport, bewegen en cultuur
In het integraal plan van aanpak GALA heeft Tilburg voor de twee hoofdthema’s Sport, bewegen en cultuur, en Gezondheid en sociale basis aangegeven wat de gemeente van 2024 tot en met 2026 wil bereiken en wat de gemeente daarvoor gaat doen.
De gemeente Tilburg ziet cultuur, sport en bewegen als belangrijke onderdelen van de sociale basis. Met sociale basis bedoelen we het geheel aan informele en formele diensten, voorzieningen en relaties in de leefomgeving van mensen die eraan bijdragen dat mensen tot hun recht komen en kunnen floreren. De komende jaren geeft Tilburg een structurele impuls om kunst en cultuur sterker te verbinden met de sociale basis. ‘Dit doen we bijvoorbeeld door het aantal cultuurcoaches in het onderwijs uit te breiden. Zij zijn actief in de wijken, zowel op scholen als buurthuizen en andere plekken in de wijk zoals het park en maken cultuur voor alle jongeren toegankelijk’, aldus wethouder Hendrickx. In de Sport- en beweegvisie van de gemeente Tilburg, die is opgesteld samen met de stad, staat de ambitie geformuleerd om iedere Tilburger in beweging te krijgen en/of te houden. Dat wil zeggen: laten voldoen aan de beweegrichtlijn. Hendrickx vervolgt: ‘Dit doen we natuurlijk omdat voldoende bewegen bijdraagt aan gezondheid en vitaliteit, maar net zo goed omdat het mensen plezier geeft, energie oplevert en omdat je door samen te sporten je je minder snel eenzaam voelt.’
Wethouder Marcelle Hendrickx.
Foto: Frans Lahaye
In Tilburg wordt al jaren integraal samengewerkt op het gebied van sport en bewegen. Een belangrijke ambitie is om bewegen als middel voor andere maatschappelijke doelen in te zetten. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking tussen de afdeling Sport en de afdeling Werk en Inkomen zodat inwoners met een uitkering met een afgestemd beweegaanbod werken aan hun vitaliteit, maar ook aan hun dagritme, voedingskeuzes, sociale contacten en zelfvertrouwen.
Gezondheid en sociale basis
Tilburg wil inwoners inspireren en motiveren om gezond en gelukkig te leven, gezonde keuzes te maken en in beweging te komen. Deze ambitie is al in 2021 in het Lokaal Preventieakkoord opgenomen. Dat hebben we volgens de wethouder van Gezondheid, Zorg & Ondersteuning, Kunst & Cultuur gedaan door gezonde keuzes aantrekkelijker en makkelijker te maken in een leef- en werkomgeving die daarbij helpend is. ‘Bij de inrichting van de leefomgeving houden we rekening met voldoende mogelijkheden tot laagdrempelig en dichtbij bewegen in de buurt. Tilburg is aangesloten bij JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht) en zet deze aanpak voort. Met deze lokale integrale aanpak maken we samen de omgeving waarin kinderen en jongeren opgroeien structureel gezonder. We werken aan een gezonde sociale basis voor kinderen en jongeren. Hieronder valt ook een fysieke omgeving die uitdaagt tot bewegen. Daarnaast werken we in Tilburg met een zogenaamde BOSS-aanpak (bewegen, ontmoeten, sporten en spelen) waar op wijkniveau met inwoners en professionals wordt gekeken naar een goede infrastructuur in de wijk. Hierin hebben de beweegprofessionals een belangrijke stem.’
Samenhang en synergie in de uitvoering
Tilburg heeft voor het plan van aanpak de inhoudelijke en financiële kaders van het GALA gebruikt maar ook gekeken naar de mogelijkheden om opgavegericht en integraal te werken aan het beleid om de sociale veerkracht van de Tilburgers te versterken. We stellen de uitvoering voorop zodat we in de praktijk ook echt stappen zetten om mensen te ondersteunen in gezondheid en het maken van de gezonde keuze. Enkele voorbeelden van interventies en activiteiten waarmee Tilburg samenhang en synergie nastreeft en die met behulp van de GALA-middelen worden uitgevoerd.
Community Care
In Tilburg-West is onlangs een proef gestart met Community Care, waarbij zogenoemde leefcoaches sámen met ouderen gaan kijken wat er nodig is aan eventuele hulp en hoe ze zelf de regie daarin kunnen houden. Waar nodig regelen ze zorg- én (welzijns)ondersteuning waardoor ouderen het leven kunnen blijven leiden zoals zij dat wensen, en wordt ingespeeld op de kwaliteiten die mensen hebben. De leefcoaches werken domein overstijgend, zonder rekening te hoeven houden met schotten. Zo zijn rondom de inzet van bepaalde Wmo-voorzieningen afspraken gemaakt met de gemeente waardoor een keukentafelgesprek niet meer nodig is.
Valpreventie
Voor de ontwikkeling van het nieuwe beleid op het gebied van Valpreventie betrekt Tilburg op dit moment veel partners betrokken uit het medisch en sociaal domein. Gezond ouder worden is ook een belangrijke opgave in de regionale samenwerking binnen IZA.
Rijke Schooldag
In het kader van de Brede Regeling Combinatiefuncties zet Tilburg functionarissen in die opgavegericht werken. De beweegcoaches voor kwetsbare inwoners richten zich op alle inwoners met een ondersteuningsvraag. De Tilburgse cultuurcoaches zijn vooral werkzaam in de kwetsbare wijken en voeren mede de Rijke Schooldag uit; de Rijke Schooldag is in het leven geroepen om alle kinderen de kans te geven om zich verder te verrijken door deel te kunnen nemen aan leuke sportieve en culturele activiteiten. Dit voorkomt gezondheidsachterstanden.
Actieplan mentale gezondheid Young Minds Matter
Het Actieplan mentale gezondheid wordt ontwikkeld door de gemeente Tilburg, GGZ-aanbieder en de welzijnsaanbieder samen; opnieuw een voorbeeld van de samenwerking tussen medische ne sociaal domein. Wethouder Hendrickx: ‘Dit is een van de vijf opgaven in onze nota Positieve gezondheid. Naar aanleiding van alle signalen en onderzoeken waaruit blijkt dat het slechter gaat met de mentale gezondheid van onze jongeren, zetten we via het integrale actieplan Young Minds Matter in op het verbeteren van de mentale gezondheid en weerbaarheid van jongeren tussen 12 en 18 jaar.
Sociaal makelaars
Voor de sociaal makelaars werken de grootste huisartsenkoepel, de Toegang Tilburg en de Tilburgse welzijnsaanbieder nauw samen. De ketenafspraken voorzien in een goede doorverwijzing vanuit huisartsen of POH naar een sociaal makelaar. Onlangs gaven de huisartsen nog aan zeer gemotiveerd te zijn om de inzet van sociaal makelaars voort te zetten. Dit is een voorbeeld dat aansluit op de regionale beweging binnen IZA waarin we de samenwerking onder andere in de eerstelijnszorg willen versterken.
Connectie met Integraal Zorgakkoord (IZA)
Ook in het Integraal Zorgakkoord (IZA) zijn afspraken gemaakt over preventie. Het IZA heeft als doel de zorg voor de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar te houden. Om dit te bereiken zijn afspraken gemaakt tussen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en een groot aantal partijen in de zorg. Ondertekenaars van het IZA zijn onder meer overkoepelende organisaties van ziekenhuizen, de geestelijke gezondheidszorg en de ouderenzorg. De akkoorden IZA en GALA vullen elkaar aan. Zowel het IZA als het GALA vragen om de uitvoering van vijf ketenaanpakken: aanpak overgewicht van kinderen, Gecombineerde Leefstijlinterventies voor volwassenen, Kansrijke Start, Welzijn op recept, en Valpreventie. Wethouder Hendrickx: ‘De lokale uitvoering van deze ketenaanpakken pakt Tilburg zelf op met financiering vanuit het GALA. Daarnaast zijn we binnen de regio Midden-Brabant gestart met de coördinatie van en samenwerking binnen de regionale ketenaanpakken. Deze inzet resulteert in een regionale preventie-infrastructuur per 1 januari 2025 die nauw aansluit bij de lokale uitvoering van de ketenaanpakken.’
Susan Place werkt bij de gemeente Tilburg als adviseur binnen het sociaal domein met een focus op positieve gezondheid en preventie.